Các lưu ý về shock văn hóa khi du học Đài Loan cho sinh viên Việt Nam

 

1. Giới thiệu chung

Du học Đài Loan đang ngày càng trở thành lựa chọn phổ biến đối với sinh viên Việt Nam nhờ vào hệ thống giáo dục chất lượng cao, chi phí hợp lý, và các chương trình học bổng hấp dẫn. Với hơn 150.000 sinh viên quốc tế theo học tại Đài Loan vào năm 2024, trong đó có hàng chục ngàn sinh viên Việt Nam, quốc gia này mang đến một môi trường học tập quốc tế đa dạng và năng động. Tuy nhiên, một trong những thách thức lớn nhất mà sinh viên Việt Nam phải đối mặt khi đến Đài Loan là shock văn hóa – hiện tượng cảm thấy bối rối, lạc lõng hoặc căng thẳng khi tiếp xúc với một nền văn hóa mới.

Shock văn hóa có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức, từ sự khác biệt về ngôn ngữ, phong cách sống, đến các quy tắc xã hội và môi trường học tập. Mặc dù văn hóa Đài Loan có nhiều nét tương đồng với Việt Nam, như truyền thống Tết Nguyên Đán hay giá trị gia đình, những khác biệt tinh tế trong giao tiếp, lối sống hiện đại, và cách ứng xử có thể khiến sinh viên Việt Nam cảm thấy khó thích nghi.

2. Shock văn hóa: Các khía cạnh sinh viên Việt Nam có thể gặp phải

2.1. Rào cản ngôn ngữ và giao tiếp

Một trong những nguyên nhân chính gây ra shock văn hóa là rào cản ngôn ngữ. Tiếng Hoa Phồn thể là ngôn ngữ chính tại Đài Loan, và dù nhiều chương trình đại học được giảng dạy bằng tiếng Anh, sinh viên vẫn cần sử dụng tiếng Hoa trong đời sống hàng ngày, từ mua sắm tại chợ đêm, giao tiếp với bạn bè, đến làm việc nhóm. Đối với sinh viên Việt Nam chưa quen với tiếng Hoa Phồn thể, việc đọc chữ viết, hiểu cách phát âm địa phương (như giọng Đài Loan khác với giọng Bắc Kinh), hoặc nắm bắt các thành ngữ địa phương có thể gây khó khăn.

Ngoài ra, phong cách giao tiếp của người Đài Loan thường lịch sự, gián tiếp, và tránh đối đầu, khác với phong cách thẳng thắn hơn ở Việt Nam. Ví dụ, người Đài Loan có thể sử dụng những câu trả lời mơ hồ để từ chối thay vì nói “không” trực tiếp, điều này có thể khiến sinh viên Việt Nam hiểu lầm hoặc cảm thấy khó xử. Sự khác biệt này đòi hỏi sinh viên phải học cách “đọc” các tín hiệu giao tiếp phi ngôn ngữ và điều chỉnh cách ứng xử của mình.

2.2. Phong cách sống hiện đại và cá nhân hóa

Đài Loan là một quốc gia hiện đại với nhịp sống nhanh, đặc biệt tại các thành phố lớn như Đài Bắc và Cao Hùng. Sinh viên Việt Nam, đặc biệt những người đến từ các vùng nông thôn hoặc thành phố nhỏ, có thể cảm thấy choáng ngợp trước sự sôi động của các khu chợ đêm, hệ thống giao thông công cộng hiện đại (như MRT), và lối sống đô thị hóa. Ngoài ra, văn hóa Đài Loan đề cao tính cá nhân hơn so với văn hóa cộng đồng ở Việt Nam. Ví dụ, người Đài Loan thường ít can thiệp vào việc cá nhân của người khác và tôn trọng không gian riêng tư, điều này có thể khiến sinh viên Việt Nam cảm thấy thiếu sự gắn kết cộng đồng.

Các hoạt động hàng ngày, như ăn uống tại các quán ăn nhanh hoặc sử dụng ứng dụng gọi món trực tuyến (như Uber Eats), cũng khác với thói quen ăn uống gia đình hoặc quán ăn truyền thống ở Việt Nam. Sinh viên có thể cảm thấy khó khăn khi làm quen với các món ăn đặc trưng như đậu phụ thối, trà sữa trân châu, hoặc các món ăn nhẹ có vị ngọt đậm – những hương vị không phổ biến ở Việt Nam.

2.3. Môi trường học tập và áp lực học thuật

Môi trường học tập tại Đài Loan khác biệt đáng kể so với Việt Nam, có thể gây shock văn hóa cho sinh viên. Các trường đại học như NTU, NTHU, hoặc NCTU nhấn mạnh sự tự giác, nghiên cứu độc lập, và làm việc nhóm, trái ngược với phong cách học tập truyền thống ở Việt Nam, nơi giáo viên thường hướng dẫn chi tiết. Sinh viên quốc tế cần tham gia thảo luận nhóm, thuyết trình, và viết bài luận bằng tiếng Hoa hoặc tiếng Anh, đòi hỏi kỹ năng tư duy phản biện và quản lý thời gian tốt.

Ngoài ra, văn hóa học thuật tại Đài Loan đề cao sự cạnh tranh lành mạnh nhưng cũng tạo áp lực lớn, đặc biệt khi sinh viên phải hoàn thành các dự án nghiên cứu hoặc bài tập nhóm với các bạn học đến từ nhiều quốc gia. Sự khác biệt về cách tiếp cận học tập, như việc sinh viên Đài Loan thường chuẩn bị kỹ lưỡng trước giờ học, có thể khiến sinh viên Việt Nam cảm thấy bị tụt hậu nếu không thích nghi kịp.

2.4. Quy tắc xã hội và ứng xử

Người Đài Loan nổi tiếng với sự lịch sự, đúng giờ, và tuân thủ quy tắc xã hội, điều này có thể gây bất ngờ cho sinh viên Việt Nam. Ví dụ, việc xếp hàng ngay ngắn tại các trạm MRT, giữ im lặng trên phương tiện công cộng, hoặc không ăn uống trên tàu điện là những quy tắc bất thành văn mà sinh viên cần học hỏi. Việc vô tình vi phạm, như nói to trong không gian công cộng hoặc chen lấn khi xếp hàng, có thể khiến sinh viên bị đánh giá là thiếu lịch sự.

Ngoài ra, văn hóa tặng quà và cảm ơn tại Đài Loan cũng khác biệt. Khi được mời đến nhà bạn bè, sinh viên nên mang theo một món quà nhỏ (như bánh hoặc trái cây) để thể hiện sự tôn trọng. Tuy nhiên, việc tặng quà quá đắt tiền hoặc từ chối quà một cách thẳng thừng có thể bị coi là bất lịch sự, điều mà sinh viên Việt Nam cần lưu ý để tránh hiểu lầm.

3. Các lưu ý để vượt qua shock văn hóa

3.1. Chuẩn bị trước khi đến Đài Loan

Để giảm thiểu shock văn hóa, sinh viên cần chuẩn bị kỹ trước khi xuất cảnh:

• Học tiếng Hoa Phồn thể: Đăng ký các khóa học TOCFL tại các trung tâm như MAP Edu, Việt Tín, hoặc các trường đại học tại Việt Nam để đạt ít nhất TOCFL cấp 1 hoặc cấp 2. Các ứng dụng như Pleco, HelloChinese, hoặc Duolingo cũng hữu ích để tự học từ vựng và cách phát âm. Hiểu các cụm từ giao tiếp cơ bản, như cách gọi món ăn hoặc hỏi đường, sẽ giúp sinh viên tự tin hơn trong những ngày đầu.
• Tìm hiểu văn hóa Đài Loan: Đọc sách, xem phim, hoặc tham gia các buổi hội thảo văn hóa Đài Loan do các trung tâm tư vấn du học tổ chức. Các bộ phim như Ngọa Hổ Tàng Long hoặc chương trình truyền hình Đài Loan trên Netflix có thể giúp sinh viên làm quen với văn hóa và lối sống địa phương.
• Kết nối với cựu du học sinh: Tham gia các nhóm trên mạng xã hội, như “Du học sinh Việt Nam tại Đài Loan” trên Facebook, để học hỏi kinh nghiệm thực tế từ những người đi trước. Các cựu du học sinh có thể chia sẻ mẹo hòa nhập, như cách sử dụng thẻ EasyCard hoặc chọn nhà trọ gần trường.

3.2. Tham gia các hoạt động hòa nhập tại Đài Loan

Sau khi đến Đài Loan, sinh viên có thể giảm shock văn hóa bằng cách tích cực tham gia các hoạt động xã hội và văn hóa:

• Tham gia câu lạc bộ sinh viên: Các trường đại học tại Đài Loan, như NTU hoặc NTHU, có nhiều câu lạc bộ dành cho sinh viên quốc tế, từ câu lạc bộ thể thao, âm nhạc, đến văn hóa. Tham gia các hoạt động này giúp sinh viên kết bạn và hiểu thêm về văn hóa địa phương.
• Tham dự các sự kiện văn hóa: Các lễ hội như Tết Trung Thu, Lễ hội Đèn lồng ở Bình Khê, hoặc Tết Nguyên Đán là cơ hội để trải nghiệm văn hóa truyền thống Đài Loan. Sinh viên có thể tham gia các hoạt động như làm bánh trung thu hoặc thả đèn lồng để hòa nhập.
• Làm quen với ẩm thực địa phương: Thử các món ăn tại chợ đêm như Shilin hoặc Raohe, như trà sữa trân châu, đậu phụ thối, hoặc bánh bao, giúp sinh viên làm quen với văn hóa ẩm thực. Nếu không quen, có thể mang theo một số thực phẩm khô từ Việt Nam trong thời gian đầu như mì gói

3.3. Phát triển kỹ năng giao tiếp và thích nghi

Để vượt qua shock văn hóa, sinh viên cần rèn luyện các kỹ năng giao tiếp và thích nghi:

• Học cách giao tiếp gián tiếp: Làm quen với phong cách giao tiếp lịch sự, tránh đối đầu của người Đài Loan. Ví dụ, khi từ chối một lời mời, sinh viên có thể nói “Cảm ơn, nhưng tôi cần cân nhắc thêm” thay vì từ chối thẳng thừng.
• Tôn trọng quy tắc xã hội: Học cách xếp hàng, giữ im lặng trên phương tiện công cộng, và đúng giờ khi tham gia các buổi học hoặc sự kiện. Mang theo một món quà nhỏ khi được mời đến nhà bạn bè là cách thể hiện sự tôn trọng.
• Quản lý cảm xúc: Shock văn hóa có thể gây ra cảm giác cô đơn, stress, hoặc thất vọng. Sinh viên nên tìm đến các cố vấn tại văn phòng sinh viên quốc tế hoặc tham gia các buổi tư vấn tâm lý miễn phí tại trường để chia sẻ cảm xúc.

3.4. Tận dụng hỗ trợ từ trường học và cộng đồng

Các trường đại học tại Đài Loan có nhiều chương trình hỗ trợ sinh viên quốc tế để giảm shock văn hóa:

• Văn phòng sinh viên quốc tế: Các trường như NTU, NTHU, và NCTU có văn phòng chuyên hỗ trợ sinh viên quốc tế, từ hướng dẫn sử dụng giao thông công cộng, tìm chỗ ở, đến tổ chức các buổi định hướng văn hóa.
• Khóa học tiếng Hoa miễn phí: Nhiều trường cung cấp các khóa học tiếng Hoa miễn phí hoặc chi phí thấp để giúp sinh viên cải thiện ngôn ngữ và giao tiếp trong đời sống hàng ngày.
• Cộng đồng sinh viên Việt Nam: Hội Sinh viên Việt Nam tại Đài Loan, đặc biệt ở Đài Bắc và Cao Hùng, tổ chức các sự kiện giao lưu, như tiệc Tết hoặc buổi chia sẻ kinh nghiệm, giúp sinh viên mới cảm thấy gần gũi hơn.

4. Thách thức và triển vọng trong việc vượt qua shock văn hóa

4.1. Thách thức

Việc vượt qua shock văn hóa khi du học Đài Loan đi kèm với một số thách thức:

• Rào cản ngôn ngữ kéo dài: Mặc dù đã học tiếng Hoa trước khi đi, sinh viên có thể mất vài tháng để làm quen với giọng Đài Loan và các cụm từ địa phương. Việc này có thể gây khó khăn trong giao tiếp hàng ngày hoặc làm việc nhóm học thuật. Nhất là ảnh hưởng tới việc giao tiếp trên trường lớp và giao tiếp cơ bản
• Áp lực hòa nhập nhanh: Nhịp sống nhanh và môi trường học tập cạnh tranh tại Đài Loan đòi hỏi sinh viên phải thích nghi nhanh chóng. Những người nhút nhát hoặc chưa quen với sự độc lập có thể cảm thấy bị cô lập.
• Khác biệt văn hóa tinh tế: Dù có nhiều nét tương đồng với Việt Nam, những khác biệt nhỏ như phong cách giao tiếp gián tiếp, tính cá nhân hóa, hoặc thói quen đúng giờ có thể khiến sinh viên Việt Nam mất thời gian để điều chỉnh.
• Cô đơn và nhớ nhà: Trong những tháng đầu, sinh viên có thể cảm thấy nhớ gia đình, bạn bè, hoặc các món ăn quen thuộc ở Việt Nam. Sự khác biệt về văn hóa ẩm thực và lối sống có thể làm tăng cảm giác cô đơn.
• Chi phí sinh hoạt: Mặc dù Đài Loan có chi phí sinh hoạt thấp hơn các nước phương Tây, việc chi tiêu cho các hoạt động xã hội (như đi chợ đêm hoặc tham gia sự kiện) có thể gây áp lực tài chính nếu không được quản lý tốt.

4.2. Triển vọng

Bất chấp các thách thức, sinh viên Việt Nam có nhiều triển vọng để vượt qua shock văn hóa và hòa nhập thành công:

• Hỗ trợ từ trường học: Các trường đại học tại Đài Loan cung cấp nhiều chương trình định hướng văn hóa, như “Buddy Program” (kết nối sinh viên quốc tế với sinh viên địa phương) hoặc các buổi workshop về văn hóa. Những chương trình này giúp sinh viên hiểu rõ hơn về cách ứng xử và giao tiếp tại Đài Loan.
• Cộng đồng sinh viên quốc tế sôi động: Với sinh viên từ 169 quốc gia, Đài Loan mang đến môi trường đa văn hóa, giúp sinh viên Việt Nam học hỏi từ các bạn đồng môn và phát triển kỹ năng giao tiếp đa văn hóa.
• Ứng dụng công nghệ hỗ trợ hòa nhập: Các ứng dụng như Taiwan Travel (hỗ trợ di chuyển), Foodpanda (gọi món ăn), hoặc các nhóm cộng đồng trên Line và Facebook giúp sinh viên dễ dàng tiếp cận thông tin và kết nối với cộng đồng.
• Cơ hội làm thêm và giao lưu: Làm thêm tối đa 20 giờ/tuần (sau khi xin giấy phép lao động) tại các quán ăn, công ty, hoặc trường học giúp sinh viên tiếp xúc với văn hóa địa phương và cải thiện kỹ năng giao tiếp. Các công việc như gia sư hoặc hỗ trợ văn phòng cũng mang lại cơ hội kết bạn.
• Tăng cường hiểu biết văn hóa qua trải nghiệm thực tế: Tham gia các lễ hội như Lễ hội Đèn lồng hoặc các lớp học nấu ăn, thư pháp tại trường giúp sinh viên vừa học vừa trải nghiệm văn hóa Đài Loan một cách tự nhiên.